Drodzy Czytelnicy strony internetowej Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Polsce! Z okazji zbliżającej się 45. rocznicy powołania do życia BMP Waszej uwadze proponujemy cykl krótkich tekstów, mających przybliżyć historię naszej organizacji. Ich podstawę stanowić będą wywiady z założycielami i pierwszymi członkami Bractwa przeprowadzone w ramach prac nad powstającym właśnie albumem jubileuszowym, materiały z naszego archiwum oraz, będąca jedynym dotychczas opracowaniem poświęconym naszej historii, książka Jarosława Charkiewicza – “Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce: statystyczno-historyczny zarys działalności organizacji w latach 1980-1994” (Białystok, 1995). Każdy z tekstów opatrzony będzie archiwalnymi fotografiami, udostępnionymi przez byłych działaczy Bractwa na potrzeby albumu. Życzymy przyjemnej i owocnej lektury!
***
Bractwo Młodzieży Prawosławnej, i to nie tylko za sprawą swojej nazwy, nawiązuje do kilkusetletniej tradycji istnienia bractw cerkiewnych na terenie Rzeczypospolitej. Organizacje te zaczęły powstawać pod koniec XVI i na początku XVII w., kiedy Cerkiew Prawosławna znalazła się w niezwykle trudnym położeniu. Jej działalność została prawnie zakazana w wyniku zdrady części biskupów, którzy potajemnie przyjęli katolicyzm i pociągnęli za sobą podległych sobie duchownych i wiernych, oczywiście nie pytając ich o zdanie. Wówczas konieczność obrony Prawosławia spoczęła na barkach osób świeckich. Bractwa zaczęły powstawać początkowo w największych miastach – Wilnie, Grodnie, Lwowie, ale wkrótce również w mniejszych miasteczkach z dominującą ludnością ruską, także na Podlasiu – Bielsku czy Kleszczelach. Bractwa zrzeszały osoby najbardziej zamożne, wykształcone i wpływowe, których pozycja była silna na tyle, że dawała im szansę przeciwstawić się antyprawosławnym rozporządzeniom kolejnych polskich królów. Członkowie bractw cechowali się wysoką świadomością religijną, znali nauczanie Cerkwi, a wiedza ta pozwalała im nie tylko na pozostawanie przy swojej wierze, ale również prowadzenie dysput religijnych z innowiercami. Swój czas, energię, reputację, a niekiedy nawet znaczą część majątku poświęcali dla dobra Cerkwi. Czuli się za nią odpowiedzialni.
Właśnie do tego bogatego dziedzictwa chciała nawiązywać młodzież, która na początku lat 80. uczestniczyła w tworzeniu Bractwa Młodzieży Prawosławnej. Kluczowe dla nich było zarówno podkreślenie braterstwa wszystkich jego członków, z drugiej strony – zaznaczenie ich pragnienia ofiarnej służby na rzecz Cerkwi, jej lepszego poznania. Chociaż uczestnicy tamtych wydarzeń zgodnie potwierdzają, że prawosławny ruch młodzieżowy od samego początku określany był jako Bractwo, to jego oficjalna nazwa pozostawała kwestią problematyczną. Prośbę do Świętego Soboru Biskupów o powołanie Bractwa Młodzieży Prawosławnej wystosowali uczestnicy II Paschalnej Pielgrzymki na Świętą Górę Grabarkę w 1981 r. Niestety, utworzenie w tamtym okresie organizacji o nazwie, która budziła jednoznacznie religijne skojarzenia, nie było rzeczą łatwą. Eugeniusz Czykwin wspomina: Pamiętam, że była taka poważna rozmowa w męskim gronie i władyka [Jeremiasz] powiedział, że jeżeli się zdecydujemy na “bractwo”, to musi nas ostrzec. Nie powiedział przed czym, może wiedział coś więcej, że może nam się coś złego stać. Ktoś zapytał, co może nam się przydarzyć? A władyka wtedy bardzo poważnie odpowiedział, że może po kogoś “przyjechać samochód”. Formalnie działały Kluby Inteligencji Katolickiej i mieliśmy taki dylemat, czy może spróbować stworzyć Klub Inteligencji Prawosławnej. Skoro istniały takie katolickie kluby, myśleliśmy, że dla władz będzie trudniej wtedy nas blokować. Ale tak już byliśmy do słowa “bractwo” przywiązani… W końcu zdecydowaliśmy, że, mimo wszystko, nazwiemy organizację “bractwem”.
Pomysł utworzenia Klubu Inteligencji Prawosławnej, który pojawił się podczas redagowania statutu prawosławnej organizacji młodzieżowej latem 1981 r., nie zyskał uznania ze strony jej członków. Ukazuje to doskonale, że już na tak wczesnym etapie nazwa Bractwo wrosła w umysły i serca ówczesnych działaczy. Administracja państwowa uniemożliwiając zarejestrowanie Bractwa Młodzieży Prawosławnej, udowodniła, że obawy władyki Jeremiasza nie były bezpodstawne. W tej sytuacji należało poszukać innego rozwiązania, nadanie działaniom młodzieży formalnego charakteru było konieczne, aby mogły rozwijać się w sposób prawidłowy i skoordynowany. Kilka miesięcy przed wspomnianą Majową 1981 r., kiedy młodzież wystąpiła z prośbą o powołanie Bractwa, w Warszawie utworzono Koło Teologów Prawosławnych. Zrzeszało ono głównie studentów Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej i Prawosławnego Seminarium Duchownego, w większości kandydatów do przyjęcia w przyszłości święceń kapłańskich. Postanowiono, że koło stanie się bazą dla działalności Bractwa, zapewniającą legalność jego funkcjonowania. Wkrótce KTP zmieniło nazwę, a na wstępowanie w jego szeregi zezwolono także młodzieży niezwiązanej ze studiami teologicznymi. Jak wspomina Ałła Matreńczyk: Uchwalenie nazwy było pewnym zaskoczeniem, nawet nie do końca miłym, bo ta nazwa była tak długa, że nie dało się jej powtórzyć. Prawdopodobnie nie było szansy na powołanie nowej organizacji o nazwie “Bractwo” i postanowiono rozszerzyć istniejące Koło Teologów Prawosławnych, aby mógł do niego wstąpić każdy. Koło Teologów Prawosławnych Szkół Teologicznych, Świeckich i Młodzieży Laickiej – nazwa, szczerze mówiąc, za długa i nie do powtórzenia, nie przyjęła się. Wśród nas, w języku potocznym cały czas mówiło się “Bractwo”.
Z formalnego punktu widzenia “Bractwo Młodzieży Prawosławnej” nie istniało, jednak nazwa ta była niezmiennie wykorzystywana, zaś obie organizacje – BMP i KTP – mimo oficjalnego funkcjonowania pod wspólnym szyldem, zachowały faktyczną odrębność. Stan ten zmienił się dopiero na początku lat 90., kiedy zmiany polityczne w kraju dały większą swobodę działania Cerkwi, zaś status Bractwa Młodzieży Prawosławnej, jako jednej z nielicznych organizacji cerkiewnych, został określony przez Ustawę o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego z 1991 r. Nasze młodzieżowe bractwo było pierwszym w powojennej historii Cerkwi w Polsce, po nim zaczęły powstawać kolejne, o zasięgu diecezjalnym, ogólnopolskim, parafialnym. Tak jak ponad czterysta lat temu, działalność wszystkich z nich świadczy o potrzebie angażowania się osób świeckich w życie Cerkwi, służy jej wzmocnieniu i obronie.
Tekst został opracowany na podstawie materiałów zdobytych w ramach realizacji zadania publicznego “Publikacja albumu pamiątkowego z okazji jubileuszu 45-lecia Bractwa Młodzieży Prawosławnej w Polsce”, finansowanego przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego.
